Co się dzieje z usuniętym z dysku plikiem

Usunięcie pliku przy użyciu zwykłej komendy systemowej przenosi go do kosza. To, iż możemy go stamtąd “wyjąć” i przywrócić w miejscu skąd został usunięty sugeruje, iż jego obecność w koszu nie likwiduje go fizycznie. Jakie są zatem losy usuniętego pliku? Czym jest kosz, i jak odzyskać skasowane pliki, a jak pozbyć się definitywnie usuwanych informacji?

Usuwanie plików w przypadku dysków HDD

Kosz jest jedynie folderem zajmującym pewien obszar przestrzeni dyskowej, w której znajdują się ikony niepotrzebnych plików po ich usunięciu przez użytkownika. Usunięty plik (komenda “Usuń”) zmienia swoją lokalizację, ale fizycznie nadal pozostaje na dysku. Jak łatwo można się przekonać ilość wolnego miejsca na dysku nie ulega zmianie w momencie usunięcia pliku i umieszczeniu go w folderze kosz. Kosz jest tutaj zatem rodzajem przechowalni plików niepotrzebnych, z której do pewnego momentu (o tym za chwilę) można skorzystać jeśli plik okaże się potrzebny.

Sytuacja ulega nieco zmianie w momencie usunięcia plików z kosza (komenda “opróżnij kosz”). Po opróżnieniu kosza pliki w nim umieszczone przestają być widoczne dla użytkownika. Nadal jednak fizycznie są obecne w przestrzeni dyskowej. Ich miejsce zostaje teraz zaznaczone jako wolne i przeznaczone do wykorzystania przez system w przypadku zapisania kolejnych informacji. Dopiero wówczas, podczas kolejnego zapisu, czyli po tzw. nadpisaniu, plik znika z dysku. Tak wygląda sytuacja w przypadku tradycyjnych dysków magnetycznych HDD.

Dyski tego typu fizycznie zbudowane są z talerzy pokrytych warstwą nośnika magnetycznego, a przestrzeń talerzy podzielona jest logicznie na sektory, w których umieszczane są zapisywane dane. W chwili usunięcia pliku, dysk odbiera tę informację oznaczając takie miejsce jako przeznaczone do przyszłego zapisu. Jest to łatwiejsza, szybsza i bardziej sensowna procedura niż uprzednie nadpisywanie przeznaczonych do usunięcie sektorów dysku w celu późniejszego zapisania w tym miejscu bitów informacji. Nadpisanie zajętego sektora, jak i nadpisanie pustego sektora, po prostu nie różnią się, więc nie ma potrzeby wykonywania danej czynności dwukrotnie. W przypadku dysków SSD proces ten wygląda nieco inaczej.

Usuwanie plików z dysku SSD

Ze względu na swą odmienną budowę i sposób zapisu informacji (komórki pamięci wykonane z materiałów półprzewodnikowych) bity danych przechowywane na dysku SSD przy aktywnej funkcji Trim są usuwane wraz z systemową komendą kasowania. W przypadku pamięci tego typu bardziej efektywne (przyspieszające działanie urządzenia) jest nadpisywanie nową informacją uprzednio zwolnionej przestrzeni dysku (szerzej o funkcji Trim i usuwaniu plików z dysku SSD można przeczytać tutaj).

Co dzieje się po opróżnieniu kosza

Opróżnienie kosza dysku SSD czyni praktycznie niemożliwym odzyskanie pliku. Jest on nadpisywany w zasadzie w momencie jego usuwania. Inaczej jest w przypadku dysków HDD.

Usunięcie pliku z kosza dysku może odbywać się za pomocą stosownej komendy, i być wykonane przez użytkownika, albo zrealizowane przez system operacyjny po upływie określonego czasu, zgodnego z wcześniejszym predefiniowaniem (np. po upływie 30 dni od momentu umieszczenia pliku w koszu). Tak usunięty plik w przypadku dysku HDD przestaje być widoczny dla użytkownika, jednak do momentu jego nadpisania (zastąpienia go nową informacją) jest on wciąż fizycznie obecny w przestrzeni dyskowej. Obecność ta ma dwa aspekty: jeden związany z jego trwałym usunięciem w przypadku np. sprzedaży komputera, drugi dotyczy możliwości jego ewentualnego odzysku.

Kasowanie/odzyskiwanie danych

Nadpisanie definitywnie usuwa informacje. Ich odzyskanie w świetle obecnego poziomu technologicznego przestaje być możliwe. Ponieważ system nadpisuje pliki zgodnie z własnymi ustaleniami, użytkownik nie ma możliwości wskazania plików, które powinny być nadpisane, a przez to definitywnie usunąć je z przestrzeni pamięci. Aby mieć pewność, że plik nie zostanie odczytany w przyszłości przez niepowołanego do tego użytkownika należy skorzystać z odpowiednich narzędzi programowych, a najlepiej z usług laboratorium świadczącego usługi tego rodzaju (o skutecznym usuwaniu danych przeczytać tutaj)

Ponieważ system nie nadpisuje danych od razu możliwe jest odzyskanie plików gromadzonych na dyskach twardych nawet w przypadku ich skasowania i opróżnienia kosza, pod warunkiem szybkiego dostarczenia dysku do laboratorium data recovery. Im mniej czasu pozostawimy systemowi na działanie, tym większe prawdopodobieństwo odzyskania plików (system nie zdąży ich nadpisać). Niedoświadczonym użytkownikom nie zalecamy własnoręcznych prób odzysku z zastosowaniem służącego tym celom oprogramowania. Nieumiejętne ich użycie może zaprzepaścić być może jedyną szansę ich odzysku.

Na możliwość przywrócenia dostępu do skasowanych plików wpływ ma kilka czynników: wspomniany już upływ czasu, ale także intensywność pracy urządzenia, czyli liczba operacji wykonanych przez użytkownika po opróżnieniu kosza i zwolnieniu przestrzeni dyskowej, oraz oczywiście sama ilość nowych danych zapisanych w pamięci urządzenia. Z tych wszystkich powodów niekiedy możliwe jest odzyskanie dostępu jedynie do pewnej części usuniętych informacji, ich nadpisana część pozostaje utracona na zawsze.

Pavel Kroupka

Galeria